Al eeuwen lang leven zwaluwen nauw samen met de mens. Ze maken hun nest in of aan gebouwen en de menselijke activiteit creëert een omgeving waarin ze voldoende voedsel vinden. Zo vormden veehouderijen traditioneel een goede habitat voor zwaluwen door de vele beschikbare nestplaatsen en de aanwezigheid van grote aantallen insecten. Vooral huis- en boerenzwaluwen hebben het op een traditioneel boerenerf naar hun zin. Huiszwaluwen broeden vaak aan de buitenzijde van gebouwen onder een overstekende dakrand, terwijl boerenzwaluwen liever een donker plekje in de stal uitzoeken.

In moderne stallen zijn echter minder geschikte nestplaatsen te vinden en vaak worden vogels actief uit de stallen geweerd. Heel wat vogels (duiven, spreeuwen, …) eten immers het voeder van de koeien en kunnen ook ziektes verspreiden. De zwaluwen, en zeker de boerenzwaluwen, ondervinden hier ook duidelijk de gevolgen van en hun populatie nam de laatste decennia gevoelig af.²

Heel wat gemeentes voorzien tegenwoordig subsidies om de zwaluwpopulatie als levend erfgoed te ondersteunen en ook in het IKM-lastenboek wordt het behouden van zwaluwnesten als positief geëvalueerd.³ Verder wordt de aankoop van kunstnesten ook 100 % gesubsidieerd door het VLIF (niet-productieve investeringen).

Biologische insectenbestrijding

Zwaluwen eten een massa aan insecten, vooral tweevleugeligen (vliegen en muggen) in een straal van 400 m rond het nest. Aan een tempo van gemiddeld 60 insecten per uur loopt dit op tot hun eigen gewicht aan insecten per dag. Een ouderpaar met jongen vangt tot zelfs 7.000 insecten per dag. Een zwaluwpopulatie van meerdere nesten kan dus de insectendruk op een rundveebedrijf effectief gevoelig verlagen. Op deze manier vormen zwaluwen een efficiënte en milieuvriendelijke vorm van insectenbestrijding waardoor het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen verlaagd of vermeden kan worden. Zo kan een populatie zwaluwen een belangrijke pijler vormen in de vliegenbestrijding op (biologische) rundveebedrijven. Wat de impact is van de insectenbestrijdingsmiddelen op de zwaluwen is tot heden nog onvoldoende onderzocht.^{1, 2, 6, 7, 8}

Meer info over vliegenbestrijding

Zwaluwen en hygiëne

Hoewel het nut van zwaluwen op een rundveebedrijf duidelijk is, kunnen er ook enkele risico’s aan verbonden worden. Zo vermijd je best nesten in de melkstand of het tanklokaal om bevuiling van de melk te voorkomen. Ook boven de voergang zijn nesten niet wenselijk, maar in plaats van bestaande nesten te verwijderen kan onder de nesten een ‘mestplank’ voorzien worden, zodat de uitwerpselen van de vogels opgevangen worden. Voorzie voldoende ruimte (50 cm) tussen plank en nest zodat bijvoorbeeld kraaiachtigen niet vanop de plank bij het nest kunnen om de jongen te roven.

Vogels kunnen ziekten overdragen op rundvee. Zo kunnen runderen, door opname van besmet voer of drinkwater, waarin besmette kadavers aanwezig zijn, botulisme krijgen. Aangezien het hierbij vooral om pluimvee en watervogels gaat en gezien de levenswijze van zwaluwen is de kans op botulisme door zwaluwen echter zeer gering. Vermijd evenwel dat dode vogels in het voer kunnen geraken door installatie van een ‘mestplank’ onder nesten in de buurt van de voergang en reinig deze tijdig.⁴

Ook in de verspreiding van Salmonellose kunnen vogels een rol spelen. Tussen bedrijven verloopt de verspreiding hoofdzakelijk door transport van runderen en mest of via het oppervlaktewater. Verstrek runderen dus beter geen oppervlaktewater als drinkwater (ook tegen botulisme een goede maatregel). Tussen dieren op hetzelfde bedrijf kan besmetting verlopen via ongedierte en vogels bij het opgeslagen voer en het voer op de voergang. Aangezien zwaluwen evenwel vliegende insecten eten en zelden bij het voer zitten is ook op dit vlak het risico door zwaluwen beperkt.⁵

Zwaluwen ondersteunen

Zwaluwen ondersteunen doe je vooral door het nestelen te bevorderen. Voorzien van geschikte nestplaatsen en nestmateriaal of zelfs kant-en-klare nesten is hierbij een belangrijke basis. Door deze plaatsen te voorzien kan je ook beter sturen waar de zwaluwen nestelen en dus vermijden dat dit boven de voergang of andere ongewenste plaatsen is.²

Een modderplek levert nestmateriaal (modder) en een poel levert bovendien ook een plaats waar de zwaluwen kunnen drinken. Plaats prefab-nesten op goed toegankelijke plaatsen (aanvliegruimte) en buiten het bereik van katten, ratten of kraaiachtigen. Voorzie waar nodig ook een ‘mestplank’ onder het nest (minsten 50 cm) zodat de plek onder het nest niet bevuild wordt met uitwerpselen. Deze plank kan je dan makkelijk reinigen.²

Meer info: Brochure ‘Zwaluwen: zwierige acrobaten in de lucht

Reportage: Zwaluwen op een modern rundveebedrijf (PlattelandsTV, 2023)

 

Studiemiddag 13/06/2023:

Presentatie 1:

Zwaluwen op het erf - Introductie tot zwaluwen (Audrey Jansseune, RLSD)

 

Presentatie 2:

Zwaluwen op een modern rundveebedrijf (Matthieu Frijlink, ILVO)

Gerelateerd

• Vraag/Antwoord: Vliegenbestrijding
• Vraag/Antwoord: Kruidenrijk grasland voor rundvee
• Vraag/Antwoord: Ventilatie in melkveestallen
• Vraag/antwoord: Open nok in een melkveestal

 

Nog vragen?

 

Bronnen:

¹ Feeding and reproductive ecology of breeding barn swallows. Luc Schifferli, Beat Naef-Daenzer

² Zwaluwen: zwierige acrobaten in de lucht – Een praktische gids. Regionaal Landschap Meetjesland

³ IKM-Lastenboek - Integrale Kwaliteitszorg Melk. MilkBE

⁴ Informatie over Botulisme. GD Diergezondheid

⁵ Salmonellose. GD Diergezondheid

⁶ The distribution and colony size of barn swallows in relation to agricultural land use. Audrey A. Law,  Miranda e. Threlfall, Brendon A. Tijman, ErIc M. Anderson, Sean McCann, Gary Searing and David Bradbeer. Canadian Field Naturalist · July 2017

⁷ Management of pest flies on organic farms. Organic Agriculture Centre of Canada. Juli 2009

⁸ A review of the threats to adult survival for swallows (Family: Hirundinidae). Tara L. Imlay & Marty L. Leonard. Bird Study, 66:2, 251-263 (2019)