Natuurlijke beschutting
in de strijd tegen hittestress bij rundvee

Auteurs: Charlotte Vanden Hole¹, Anneleen Watteyn¹, Frank Tuyttens¹, Matthieu Frijlink^2
1 Wetenschappelijk Referentiecentrum Dierenwelzijn van Landbouwhuisdieren, ILVO
² Rundveeloket, ILVO

De nieuwe Vlaamse Codex Dierenwelzijn bepaalt dat élk dier dat buiten wordt gehouden vanaf 1 januari 2029 toegang moet hebben tot natuurlijke of kunstmatige beschutting. Die regel komt er niet zomaar: beschutting is essentieel om dieren te beschermen tegen hittestress, een steeds groter wordend probleem, zelfs in ons Belgische klimaat. In dit artikel lees je hoe je hittestress bij rundvee kan herkennen en welke beschuttingsopties er zijn, met praktische tips om zelf aan de slag te gaan.

Het herkennen van hittestress bij rundvee

Wanneer de temperatuur stijgt en de luchtvochtigheid hoog is, kunnen runderen hun warmte minder goed kwijt. Dit leidt al snel tot hittestress, met negatieve gevolgen voor welzijn én productie. De temperatuur-luchtvochtigheidsindex (THI) is een veelgebruikte indicator: vanaf een THI van 62 kunnen (melk)koeien al ongemak ervaren. Concreet wil dit zeggen dat het reeds opletten geblazen is vanaf 18-19°C, zelfs in combinatie met een lage luchtvochtigheid. Toch zijn zichtbare signalen vaak belangrijker dan cijfers. Let op diergebonden veranderingen zoals meer drinken, het opzoeken van schaduw, sneller/oppervlakkiger ademhalen, kwijlen, minder activiteit en verminderde voeropname. Naarmate hittestress toeneemt, verergeren deze symptomen. Dieren gaan ook rechtstaan i.p.v. liggen om warmte kwijt te raken en worden onrustiger. In extreme gevallen zien we een zwaardere ademhaling met opengesperde neusgaten/bek, tekenen van uitputting of apathie en in het ergste geval zelfs sterfte. Belangrijk is ook dat directe zon de situatie verergert, terwijl wind verkoeling kan bieden. Hoe langer de stress aanhoudt, hoe groter het risico op pensverzuring, mastitis, vruchtbaarheidsproblemen, klauwproblemen, hormonale verstoring en een verzwakt immuunsysteem.

Dieren met verhoogd risico

Niet alle runderen zijn even kwetsbaar voor hittestress. Kalveren warmen sneller op én koelen ook sneller af, maar missen een goed ontwikkelde pens die meehelpt om lichaamswarmte te reguleren. Hoogproductieve melkkoeien produceren veel eigen warmte en zijn daardoor extra kwetsbaar bij hoge temperaturen. Door verminderde voeropname kan er een daling in melkproductie zijn tot zelfs 25%. Ook drachtige of zieke dieren kunnen minder goed omgaan met warmte aangezien hun metabolisme al onder druk staat. Dubbelbespierde vleesrassen hebben door hun genetische aanleg een beperkte long- en hartcapaciteit en raken daardoor warmte moeilijker kwijt. Dieren met een donkere vacht nemen bovendien meer zonnewarmte op, waardoor ze sneller oververhit raken.

Welke beschutting?

Volgens de nieuwe regels mogen rundveehouders kiezen tussen kunstmatige beschutting (schuilhokken, afdakjes) en natuurlijke beschutting (bomen, struiken) of een combinatie.

Kunstmatige beschutting

Schuilhokken, parasols of afdakjes kunnen snel geplaatst worden en zijn soms verplaatsbaar. Let wel op een goede ventilatie, voldoende oppervlakte zodat elk dier comfortabel kan liggen en een constructie die warmte niet vasthoudt. Reflecterende materialen en een doordachte oriëntatie maken het verschil: de open zijde richt je best naar het oosten of zuidoosten. Op deze manier worden dieren beschermd tegen regen en wind die in Vlaanderen vooral uit het westen komt, alsook de sterkste namiddagzon. Kies bij voorkeur voor een gras- of zandbodem, en zorg dat de constructie stevig, veilig én onderhoudsarm is.

Natuurlijke beschutting

Bomen en struiken bieden schaduw, maar verbeteren ook het microklimaat (verdamping via bladeren) en verhogen de biodiversiteit. Ze kunnen soms ook (beperkt) bescherming bieden tegen wind en regen, en een extra bron van voedsel of inkomsten zijn. De beplanting biedt bovendien verrijking van de leefomgeving, en stimuleert diereigen gedrag zoals het knabbelen aan twijgen of bladeren en schuren tegen stammen. Dit laatste helpt bij het onderhoud van de vacht en het voorkomen van parasieten. Minder moddervorming bevordert de klauwgezondheid en een gevarieerde omgeving stimuleert beweging en actief graasgedrag. Kortom, natuurlijke beschutting kan een grotere meerwaarde bieden voor dierenwelzijn.

Onderstaande tabel 1 geeft een overzicht van geschikte en te vermijden boom- en struiksoorten op de weide.

Tabel 1. Aanplanting op de weide: geschikte en te vermijden soorten.

Enkele aandachtspunten bij de keuze voor natuurlijke beschutting:

• Bomen vragen snoei en bescherming
• Jonge bomen kunnen beschadigd worden door vee of wild
• Wortelconcurrentie en schaduw kunnen grasgroei (cf. grazen) beperken
• Giftige soorten kunnen bij foute keuze gezondheidsproblemen veroorzaken
• Aantrekken van hinderlijke insecten

Nog enkele praktische tips

• Kies soorten in functie van je doel: schaduw, voederwaarde, landschapswaarde...
• Voorzie voldoende schaduwoppervlak per dier, ook in liggende positie
• Houd rekening met kuddegedrag: runderen zoeken samen beschutting, voorzie liever één grote dan meerdere kleine schaduwplekken
• Probeer mestophoping onder schaduwplekken of in schuilhokken te vermijden (verhoging infectierisico)
• Bescherm jonge aanplant met boombeschermers of tijdelijke afrastering
• Let op met vruchtval bij fruit- en notenbomen: vermijd giftige vruchten of verstikkingsgevaar
• Combineer eventueel natuurlijke beschutting met kunstmatige elementen voor flexibiliteit
• Hou bij plaatsing ook rekening met zonrichting en windbeschutting

Opdrachtgever: Dierenwelzijn Vlaanderen, Departement Omgeving, Vlaamse Overheid

Meer weten?

Artikelreeks: Hittestress bij rundvee

Q&A: Hoe bomen en rundvee combineren?

https://www.agroforestryvlaanderen.be/nl/